Абхазская интернет-библиотека Apsnyteka

Об авторах

Аристава (Арстаа) Шота Константинович

Шота Арстаа

(10.III.1931, с. Отхара, Гудаутский р-н)
Абх. языковед, спец. по грам. абх. яз. Д-р филол. наук (1987), проф. (1989), действительный чл. АНА. (1997), президент АНА (1997). Засл. работник высшей шк. ГССР. После окончания филол. ф-та ТГУ (отделение кавк. яз., 1955), продолжил учёбу в аспирантуре Ин-та языкознания АН ГССР и окончил его в 1958. Канд. дис. защитил в 1961. С 1958 работает в АбИЯЛИ им Д. И. Гулиа АН ГССР (ныне – АбИГИ им. Д. И. Гулиа АНА), сначала м. н. с., затем – с. н. с., ведущим н. с., зав. отделом яз., зам. дир. по науч. работе, и. о. дир. В настоящее время – гл. науч. сотр. отдела яз. (2003). Одновременно (с 1958) работал в СГПИ преп. кафедры абх. яз., зав. этой кафедрой, деканом филол. ф-та. Учёную степень д-ра филол. наук получил за дис. «Проблема простого предложения в абхазском языке». В АГУ А. ведёт курсы лекций по истории лингв. учений, фонетике, фонологии и синтаксису абх. яз. Свои иссл. и курсы лекций по абх. яз. в АГУ А. проводит в широком сравнении с данными близкородственных адыг. и др. кавк. яз. Занимается топонимикой Абх. Он один из составителей «Карты Абхазии» (1997). Чл. редколлегии 1–9 номеров «Ежегодника иберийско-кавказского языкознания», «Трудов АГУ», «Известий» АбИЯЛИ им. Д. И. Гулиа АН ГССР. А. награждён медалью «Ветеран труда», Почётной грамотой През. ВС Абх. АССР. Лауреат гос. премии им. Г. А. Дзидзария в обл. филол. за книгу «Грамматика абхазского литературного языка. Фонетика, фонология, словообразование, морфология» (Сухум, 2002; соавт.). А. опубликовано более 40 науч. работ, в т. ч. несколько монографий. Является автором и соавт. учебников и учебных пособий по абх. яз. для абх. шк. и вуза.
(А. Д. Хеция / Абхазский биографический словарь. 2015.)


Чкадуа Лидия Платоновна

Лидия Чкадуа

(21.VIII.1930, г. Сухум – 27.I.2021)
Абх. языковед. спец. по абх. и абазинскому яз., д-р филол. наук (1972), проф. (1977), засл. деятель науки Абх. (1982), чл.-корр. АНА (1997), акад. АНА (2002), лауреат Гос. премии им. Д. И. Гулиа (1989), лауреат междунар. премии им. А. С.Чикобава (1998), лауреат Гос. премии им. Г. А. Дзидзария (2005). Родилась в семье служащего. Училась на фил. ф-те ТГУ (отдел кавк. яз.). Окончила аспирантуру при ун-те по спец. «кавказская филология» (науч. рук. – акад. К. В. Ломтатидзе). Работала в СГПИ им. А. М. Горького: преп., затем – ст. преп. абх. яз. (1959–1965). Вела курс лекций по совр. абх. яз. и общему языкознанию. Одновременно работала в отделе яз. АбИЯЛИ, зав. кафедрой абх. яз. СГПИ (1975–1977), руководила отделом яз. в АбИЯЛИ (ныне – АбИГИ) (1977–1999). Ч. – гл. науч. сотр. АбИГИ, ведущий науч. сотр. Ин-та педагогики им. Н. Х. Адзинба, акад.-секр. отделения гуманитарных наук АНА. Работает в обл. морфологии, синтаксиса, словообразования, лексикографии, нормирования абх. лит. яз. В работах Ч. по морфологии центр. место занимают изыскания, посв. вопросам категорий времени и наклонений, к-рые в абх. и абазинском яз. образуют одну общую, весьма сложную систему. Сложность обусловлена, во-первых, необычайным богатством парадигм, во-вторых, их скрещиванием как в плане образования, так и в плане выражения грам. знаний. В обл. синтаксиса: в соавт. с Ш. К. Аристава Ч. издаёт «Синтаксис абхазского языка» (1983), в к-ром кардинальные вопросы синтаксиса получили обстоятельное описание. Ч., изучая синтаксис финитными и инфинитными доминантами, приходит к важному выводу относительно их возможностей в конструировании предложения. В 2005 Ч. издаёт монографию «Глагольное словообразование в абхазском языке». Ч. – соавт. 2-го т. двухтомного «Словаря абхазского языка» (толковый, переводной). За работу по составлению словаря Ч. и соавт. К. С. Шакрыл, В. Х. Конджария были удостоены звания лауреата Гос. премии им. Д. И. Гулиа. Соавт. «Русско-абхазского терминологического словаря». В обл. нормирования абх. лит. яз. Ч. – автор монографии «Пунктуация в абхазском языке», соавт. «Абхазского правописания», «Орфографического словаря абхазского языка». В соавт. с З. И. Керашевой издаёт ряд ст. сравн.-ист., типологического характера, посв. абх.-адыгским яз. Ею также ведутся изыскания, направленные на выявление худ. особенностей яз. абх. писателей (Д. И. Гулиа, Б. В. Шинкуба). Значителен вклад Ч. в обл. составления учебников для вузов и абх. шк. В 2005 Ч. и соавт. Ш. К. Аристава за учебник для студентов фил. ф-та – «Грамматика абхазского литературного языка» – удостоились звания лауреата Гос. премии им. Г. А. Дзидзария. Ч. – соавт. учебников «Абхазский язык» 7, 8, 9 кл., автор учебника 10–11 кл. Ч. – чл. ред. коллегии 10–16 номеров всес. органа – «Ежегодник иберийско-кавказского языкознания», автор ряда монографий. Она руководит также работой аспирантов. Пред. специализированного Учёного совета АбИГИ по защите дис. Ч. – участница ряда Междунар., всес., региональных конф. и сессий. Награждена двумя Почётными грамотами През. Верх. Сов. Абх. АССР (1960, 1980) и медалями «Ветеран труда» (1984), «За поддержание мира в Абхазии» (2010), орденом РА «Ахьдз-Апша» II степени (2004).
(А. Д. Хеция / Абхазский биографический словарь. 2015.)

Ш. Ҟ. Арсҭаа, Л. П. Ҷкадуа

Аԥсуа бызшәа асинтақсис

Ш.Ҟ. Арсҭаа, Л.П. Ҷкадуа. Аԥсуа бызшәа асинтақсис / Ш. Аристава, Л. Чкадуа. Синтаксис абхазского языка (обложка)

Аҟәа 2010
296 даҟьа. Атираж 1000.

АВТОРЦӘА РКНЫТӘ

«Аԥсуа бызшәа асинтақсис иааинырсланы иҩу шәҟәым. Уи хыҵхырҭақәасгьы, шьаҭасгьы иамоуп:
1. Авторцәа 1958 шықәса раахыс раԥхьа Аҟәатәи аҳәынҭ-қарратә пединститут, нас ихьӡ зху А. М. Горки Аԥснытәи аҳәынҭ-қарратә университет аҟны изыԥхьоз алеқциақәа ркурс.
Ҳзыхцәажәо алеқциақәа ркурс абызшәа азеиԥш теориа аизҳазыҕьара, иара убас аԥсуа бызшәа наукала аҭҵаара алҵшәақәа ирықәыршәаны аҽаԥсахуан, ихаҭәаауан.
2. Арсҭаа Ш. К. имонографиа «Аҳәоу мариа апроблема аԥсуа бызшәаҿы». Ари анаукатә усумҭа автор аус адиулон 1960-тәи ашықәсқәа раахыс. Аусумҭаҿы иҭҵаауп аҳәоу мариа апроблема хадақәа: аҳәоу апредикативтә шьаҭа, уи акомпонентқәа, аком-понентқәа рыбжьара иҟоу асинтақсистә жәеибаркыратә хкқәа: аҳәоу апредикативтә шьаҭа аиҵыхра, ахарҭәааразы ахархәара змоу зҳәоу хәҭақәа; аинфиниттә еицааирақәа, нас урҭ иааныркыло аҭыԥ аҳәоу мариа аструқтураҿы; аҳәоу хкқәа модалтә ҵакылеи; хықәкытә ҵакылеи; аҳәоу апредикативтә шьаҭа ахархәараан уи аҩнуҵҟа имҩаԥысуа аҽыԥсахрақәа.
3. Еилоу аҳәоу нас апунқтуациа шьаҭас ирымоуп апрофсссор Л. П. Ҷкадуа лнаукатә-ҭҵааратә усумҭақәа «Еилоу аҳәоу», «Аԥсуа бызшәа апунқтуациа» уҳәа убас егьырҭгьы.
4. Иарбанзаалак абызшәаҿы аморфологиеи асинтақсиси рышь-хәа ҕәҕәала еивҵоуп. Аԥсуа бызшәа асинтақсис аиқәыршәараҿы ацхыраара ҕәҕәа ҟанаҵеит аморфологиа азҵаара хадақәа инарҭ-бааны иахьҭҵаау. Ара ишьаҭанкыроу цхыраагӡаны иҟалеит еиҳарак академикцәа Қь. В. Ломҭаҭиӡеи А. С. Чикобавеи рнаукатә усумҭақәа.
5. Аҵыхәтәантәи ашықәсақәа рзы абызшәа азеиԥш теориа уаҩы иааџьеишьаратә аизҳа-зыҕьара аиуит, ҕәҕәала иазҳаит, еинылеит асинтақсис атеориагьы. Ишьақәыргылахеит еиҳа иҵоураны асин-тақсис амаҭәар, аморфологиатә категориақәеи асинтақсистә категориақәеи рҳәаақәа, аҳәоу марка аҷыдара хадақәа, уи ахаҭәаара, аиҵыхра апроблема хадақәа. Абри зегьы ахархәара аиуеит ашәҟәы аиқәыршәараан.
Ари арҵага шәҟәы ҩуп авторцәа еиқәдыршәаз ауниверситет афилологиатә факультет иазку «Иахьатәи аԥсуа бызшәа» акурс апрограмма иақәыршәаны.
Абри арҵага шәҟәи иазгәаҳҭаз апрограммеи шьаҭас иҟаҵаны еиқәыршәоуп иара убас аколлективтә усумҭа а-V-тәи а-IХ-тәи аклассқәа ирызку аԥсуа бызшәа апрограммеи арҵага шәыҟәқәеи. Убри апрограмма иақәыршәаны иҭыжьуп 4-тәи акласс иазку аԥсуа бызшәа арҵага шәҟәы. Убри иабзоураны иахьа уажәраанӡа ашколи аиҳабыра-ҵареи рыбжьара аԥсуа бызшәа аҵараҿы иҟаз аивгарақәа аԥыххоит, ашкол арҵага шәҟәқәа аԥсуа бызшәа атеориа анаукатә қәҿиарақәа иамоу ирықәшәо иҟалеит. Ари даара қәҿиара шьахәны иԥхьаӡатәуп аԥсуа бызшәа аҵара аус аҟны.
Аԥсуа бызшәа асинтақсис ахәҭақәа: 1) Еилоу аҳәоу; 2) Атәым ажәаҳәа; 3) Апунқтуациа, насгьы абарҭ апараграфқәа: а) афра-зеологиатә жәеидҳәалақәа рыла иаарԥшу азҳәа: б) аҟаҵарба ахьыԥшратә формақәеи ацхыраагӡатә ҟаҵарбақәеи рыла ишьақә-гылоу азҳәа; в) ахьыԥшратә-зкратә формақәеи ацхыраагӡатә ҟаҵарбақәеи рыла ишьақәгылоу азҳәа; г) аҳәаақәҵа, аҭагылазаашьа, еижәлантәу аҳәоу хәҭақәа, алагалақәеи абжьаргылақәеи злоу аҳәоуқәа, ахазырха; д) аиҿагыларатә-аиҕьшьаратә архьыԥшатә инфиниттә еицааирақәа уҳәа убас егьырҭ алкаақәагьы лҩит Л. П. Ҷкадуа.
Аусумҭа егьырҭ ахқәеи, ахәҭақәеи иҩит Арсҭаа Ш. Ҟ.

АХҚӘА

  • Авторцәа рҟынтә 
  • Асинтақсис амаҭәари асинтақсистә акқәеи 
  • Ажәеибаркыратә хкқәеи урҭ раарԥшышьақәеи
  • Ихьыԥшым ажәеибаркыра 
  • Ихьыԥшу ажәеибаркыра 
  • Аиқәыршәаратә жәеибаркыра 
  • Аиқәышәаратә жәеибаркыра 
  • Апозициатә (аишьҭагылашьатә) жәеибаркыра 
  • Аидыларатә жәеибаркыра 
  • Ажәеидҳәала
  • Ажәеидҳәала аилазаашьа
  • Хадара зуа ажәа ажәаҳәа хәҭас иахьаҵанакуа иаҿырԥшны ажәеидҳәала ашара
  • Ажәеидҳәала ахәҭақәа грамматикала реидҳәалара 
  • Ажәеидҳәала иаанарԥшуа аграмматикатә ҵакқәа 
  • Аҳәоу хадоу аилкаарақәа 
  • Асинтақсистә аркьынаатә категориа
  • Аобиеқтивтә модальтә ҵакы
  • Асубиеқтивтә модальтә ҵакы 
  • Адәахьтәи амодальтә ҵакы
  • Асинтақсистә аамҭатә категориа 
  • Асинтақсистә хаҿытә категориа 
  • Аҳәоуқәа реихшара
  • Амодальтә еивгарақәа рыла аҳәоуқәа ршара 
  • Аҵабыргтә ҳәоу 
  • Адҵаратә ҳәоу 
  • Агәаԥхаратә ҳәоу
  • Хықәкытә ҵакыла аҳәоуқәа ршара 
  • Ажәабжьтә ҳәоу 
  • Азҵааратә ҳәоу
  • Ақәҵаратә ҳәоу 
  • Агәаҳәаратә ҳәоу
  • Абыжьҭгаратә ҳәоу
  • Амапкратә ҳәоуқәеи амапкрадатә ҳәоуқәеи 
  • Струқтурала аҳәоуқәа ршара 
  • Еиҵыхуи еиҵыхыми аҳәоуқәа 
  • Имариоуи еилоуи аҳәоуқәа 
  • Аҳәоу мариа асинтақсис 
  • Ихадоу аҳәоу хәҭақәа 
  • Азхҳәаа
  • Азхҳәаа аарԥшышьақәа 
  • Азҳәа 
  • Ахаҿытә категориа 
  • Аркьынаатә категориа 
  • Аамҭатә категориа 
  • Имариоу азҳәа, уи аарԥшышьақәа
  • Аҟаҵарба афиниттә формала иаарԥшу азҳәа 
  • Аҟаҵарба аинфиниттә-зҵааратә формақәа рыла иаарԥшу азҳәа 
  • Жәеидҳәалала иаарԥшу азҳәа 
  • Еилоу азҳәа 
  • Еилоу аҟаҵарбатә зҳәа 
  • Еилоу ахьыӡтә зҳәа 
  • Азырхатә харҭәаага 
  • Азырхатә харҭәаага аарԥшышьақәа
  • Ихадам аҳәоу хәҭақәа 
  • Ахарҭәаага 
  • Ахарҭәаага аарԥшышьақәа 
  • Аҳәаақәҵа 
  • Аишьҭагылашьатә жәеибаркыра 
  • Иаԥынгылоу аҳәаақәҵа аарԥшышьақәа 
  • Иашьҭанеиуа аҳәаақәҵа аарԥшышьақәа 
  • Аформеизадаратә жәеибаркыра 
  • Адхаларатә жәеибаркыра 
  • Аҭагылазаашьа 
  • Аамҭарбагатә ҭагылазаашьа 
  • Аҭыԥрбагатә ҭагылазаашьа 
  • Аҟалашьатә ҭагылазаашьа 
  • Амзызрбагатә ҭагылазаашьа 
  • Азкырбагатә ҭагылазаашьа 
  • Ашәага-загарбагатә ҭагылазаашьа 
  • Азхҳәаадатә ҳәоуқәа
  • Азеиԥш-хаҿытә ҳәоуқәа 
  • Еилкаам-хаҿытә ҳәоуқәа 
  • Ахаҿыдатә ҳәоуқәа
  • Ахьыӡтә ҳәоуқәа 
  • Аҳәоу аструқтуратә шьаҭа змам ажәеидҳәалақәа
  • Ируадаҩу аҳәоу мариа 
  • Еижәлантәу аҳәоу хәҭақәа 
  • Аиԥшьыратә еизыҟазаашьа 
  • Аиҿагыларатә еизыҟазаашьа
  • Аиҟәшаратә еизыҟазаашьа 
  • Еижәлантәу аҳәоу хәҭақәа хзырқәшо ак 
  • Алагалақәеи абжьаргылақәеи злоу аҳәоуқәа 
  • Алагалақәа 
  • Абжьаргылақәа
  • Ахазырха
  • Ахазырха аарԥшышьа 
  • Аинфиниттә еицааирақәа
  • Азхҳәаатә инфиниттә еицааира 
  • Аҳәаақәҵатә инфиниттә еицааира 
  • Аҭагылазаашьатә инфиниттә еицааирақәа 
  • Аҟалашьатә инфиниттә еицааира 
  • Аамҭарбагатә инфиниттә еицааира 
  • Аҭыԥрбагатә инфиниттә еицааира 
  • Амзызрбагатә инфиниттә еицааира
  • Ашәага-загатә инфиниттә еицааира 
  • Ахьыԥшратә инфиниттә еицааира 
  • Азоужьратә инфиниттә еицааира 
  • Ахықәкытә инфиниттә еицааира 
  • Аиҿырԥшратә инфиниттә еицааира
  • Арлахәратә еицааира 
  • Аҳәоу аструқтуратә схьема 
  • Аелементартә еилкаарақәа 
  • Аҳәоу аминимальтә-структуратә схьема 
  • Аҳәоу инеиҵыху аструқтуратә схьема 
  • Аҳәоу апарадигма азҵаара 
  • Аҳәоу иҭшәоу апарадигматә еилкаара 
  • Аҳәоу иҭбаау апарадигма 
  • Аҳәоу аструктуратә шьаҭа ахкқәа 
  • Компонентк ала ишьақәгылоу аҳәоу аструқтуратә шьаҭа 
  • Ҩ-компонентк рыла ишьақәгылоу аҳәоу аструқтуратә шьаҭа 
  • Х-компонентк рыла ишьақәгылоу аҳәоу аструқтуратә шьаҭа 
  • ԥшь-компонентк рыла ишьақәгылоу аҳәоу аструқтуратә шьаҭа 
  • Аҳәоу акоммуникативтә еиҿкаара 
  • Аҳәоу актуальтә хәыҭашара 
  • Атемеи аремеи 
  • Ажәақәа реишьҭагылашьа 
  • Аҳәоуи аҳәахьеи реизыҟазаашьа 
  • Аҳәоу ҳәоу хәҭала ашареи аҳәахьа актуальтә хәыҭашарала ашареи реизыҟазаашьа Еилоу аҳәоу 
  • Еилоу аидҳәалагатә ҳәоу 
  • Еилоу ихьыԥшым аҳәоуқәа 
  • Аиԥшьыратә ҳәоуқәа 
  • Аиҟәшаратә ҳәоуқәа 
  • Аидыларатә ҳәоуқәа 
  • Аиқәшәаратә-аиҿагыларатә ҳәоуқәа
  • Еилоу ихьыԥшу аҳәоуқәа 
  • Амзызтә ҳәоуқәа 
  • Аҵыхәтәатә ҳәоуқәа 
  • Еилоу аидҳәалагадатә ҳәоу 
  • Аиқәыԥхьаӡаратә еизыҟазаашьа зныԥшуа аҳәоуқәа 
  • Еицыҟало аҵакы зныԥшуа аҳәоуқәа 
  • Еишьҭанеиуа аҵакы зныԥшуа аҳәоуқәа 
  • Аиҿырԥшратә-аиҿагыдаратә еизыҟазаашьа зныԥшуа аҳәоуқәа 
  • Амзызтә-аҵыхәтәатә еизыҟазаашьа зныԥшуа аҳәоуқәа 
  • Аилыркааратә еизыҟазаашьа зныԥшуа аҳәоуқәа 
  • Аҭагылазаашьатә еизыказаашьа зныԥшуа аҳәоуқәа 
  • Ахарҭәаагатә еизыҟазаашьа зныԥшуа аҳәоуқәа 
  • Ахәҭа рацәа змоу еилоу аҳәоу 
  • Атәым ажәаҳәа 
  • Апунқтуациа 
  • Аҳәоу анҵәамҭаҿы ааҭгыларатә дыргақәа рыргылара 
  • Ақәаԥ
  • Азҵааратә дырга 
  • Абжьҭгаратә дырга 
  • Аҳәоу анҵәамҭаҿы ааҭгыларатә дыргақәа еицны рыргылара
  • Аҳәоу аҩнуҵҟа ааҭгыларатә дыргақәа рыргылара 
  • Аинфиниттә формеи аинфиниттә еицааиреи ралкаара 
  • Ааҭгыларатә дыргақәа еижәлантәу аҳәоу хәҭақәа злоу аҳәоуқәа рҿы 
  • Ахазырхақәа ралкаара 
  • Ажәа, ажәеидҳәала, аҳәоу лагалақәа ралкаара 
  • Ажәа, ажәеидҳәала, аҳәоу бжьаргылақәа ралкаара
  • Аҭкаақәа ралкаара 
  • Аиҭаҳәақәа ралҟаара 
  • Ақәшаҳаҭратә, амапкратә, азҵааратә ажәақәа ралкаара 
  • Арефренқәа ралкаара 
  • Ааҭгыларатә дыргақәа еилоу аҳәоу аҩнуҵҟа
  • Иԥиоу ажәаҳәа алкаара
  • Атире 
  • Ақәаԥрацәа 
  • Ҩ-қәаԥк 
  • Ахыцқәа
  • Арҵәиқәа 
  • Алитература 

Ш. Аристава, Л. Чкадуа

Синтаксис абхазского языка

На абхазском языке

Скачать книгу "Аԥсуа бызшәа асинтақсис" в формате PDF (18 Мб)

 

Некоммерческое распространение материалов приветствуется; при перепечатке и цитировании текстов указывайте, пожалуйста, источник:
Абхазская интернет-библиотека, с гиперссылкой.

© Дизайн и оформление сайта – Алексей&Галина (Apsnyteka)

Яндекс.Метрика